بنزین سرب‌دار؛ عامل پنهان بحران سلامت روان در نسل ایکس
تاریخچه‌ای از کاربردهای سرب در زندگی روزمره
سرب از گذشته‌های دور تا امروز در محصولات مختلفی به کار گرفته شده است. رومیان از این ماده برای شیرین کردن شراب استفاده می‌کردند، اما در قرن بیستم، کاربرد اصلی آن به افزودن به بنزین گره خورد. تترا اتیل سرب (Tetraethyl Lead) که از سال ۱۹۲۱ به بنزین افزوده شد، توانست عملکرد موتورها را بهبود ببخشد و صدای تق‌تق و لرزش موتور خودرو را کاهش دهد. هرچند از همان ابتدا نگرانی‌هایی درباره خطرات سرب وجود داشت، این ماده برای دهه‌ها در زندگی روزمره جایگاه پررنگی داشت.
شواهد اولیه از خطرات سرب
از همان آغاز، اثرات منفی سرب آشکار بود. یکی از مهندسانی که روی فرآیند افزودن سرب به بنزین کار کرده بود، به همراه تعدادی از کارگران تولیدکننده این ماده، دچار بیماری‌های جدی و مرگ‌های غیرقابل توضیح شدند. با این وجود، این نگرانی‌ها توسط مقات بهداشتی و سلاما مسئول آمریکا به دلیل «نبود شواهد کافی» نادیده گرفته شد. همچنین، مطالعاتی که در آن دوران توسط صنایع مرتبط انجام شد، تاثیرات منفی سرب را کم‌اهمیت جلوه دادند. در دهه ۱۹۷۰، با افزایش شواهد علمی درباره اثرات مخرب سرب بر سلامتی انسان و معرفی کاتالیست‌های خودرو که با بنزین سرب‌دار ناسازگار بودند، فرآیند حذف تدریجی این نوع بنزین آغاز شد.
تاثیرات سرب بر سلامت روان و عملکرد شناختی
تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که استفاده از بنزین سرب‌دار می‌تواند به افزایش اختلالات روانی مانند اضطراب، افسردگی، اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) و حتی افزایش روان‌رنجوری (Neuroticism) منجر شود. همچنین، مشخص شده است که مواجهه با سرب می‌تواند باعث کاهش وجدان‌گرایی (Conscientiousness) در افراد شود. براساس این پژوهش‌ها، نسل ایکس (متولدین ۱۹۶۶ تا ۱۹۸۶) به دلیل مواجهه بیشتر با سرب موجود در محیط، احتمالا با حدود ۱۵۱ میلیون مورد اضافی از اختلالات سلامت روانی روبه‌رو بوده‌اند که در شرایط دیگر ممکن بود رخ ندهند.
اثرات بلندمدت سرب بر جامعه
سرب با تقلید از عملکرد کلسیم در بدن، بسیاری از سیستم‌های حیاتی را مختل می‌کند. این ماده می‌تواند عملکرد شناختی را کاهش دهد، خطر بیماری‌های قلبی و کلیوی را افزایش دهد و حتی بر باروری تاثیر منفی بگذارد.
پژوهش‌های انجام شده در سوئد نشان داده‌اند که کودکانی که در نزدیکی بزرگراه‌ها، جایی که میزان سرب در هوا بالاتر بوده، زندگی کرده‌اند، در مقایسه با کودکانی که در مناطق دور از این آلودگی‌ها بوده‌اند، با کاهش موفقیت تحصیلی، افزایش خطر رفتارهای پرریسک و حتی کاهش درآمد مادام‌العمر مواجه شده‌اند. در ایالات متحده نیز، پژوهش‌ها رابطه مستقیمی بین مواجهه با سرب و افزایش فعالیت‌های مجرمانه و کاهش مشارکت اجتماعی پیدا کرده‌اند.
پژوهشی جدید برای درک عمیق‌تر تاثیرات سرب
مطالعه‌ای تازه که در مجله روان‌شناسی و روان‌پزشکی کودکان منتشر شده است، با بهره‌گیری از داده‌های مربوط به مواجهه با سرب در دوران کودکی و بررسی تغییرات سلامت روانی در دوره‌های مختلف زمانی، تاثیرات این ماده بر روان‌شناسی نسل‌های مختلف را بررسی کرده است. اگرچه این رویکرد نمی‌تواند تمامی متغیرها را در نظر بگیرد، اما نخستین تخمین جامع از اثرات بنزین سرب‌دار بر سلامت روانی جامعه را ارائه می‌دهد.
زنگ خطری برای آینده
هرچند استفاده از بنزین سرب‌دار به پایان رسیده، اما اثرات مخرب این ماده همچنان در محیط زیست و زندگی انسان‌ها قابل مشاهده است. ذرات سرب هنوز در خیابان‌های شهرهایی مانند لندن یافت می‌شوند و ممکن است همچنان بر سلامت روانی و جسمی افراد تاثیر بگذارند. این موضوع نشان می‌دهد که بحران ناشی از سرب ممکن است هنوز به طور کامل پایان نیافته باشد.
دکتر علیرضا مجیدی