درمان آسیب چشمی با سلول‌های بنیادی
چهار بیمار مبتلا به سوختگی شدید شیمیایی در یک چشم، نتایج مثبت اولیه را در فاز 1 کارآزمایی بالینی درمانی مبتنی بر سلول‌های بنیادی خود نشان داده‌اند.
به گفته تیمی از محققان آمریکایی، حتی بدون درمان بیشتر، دو نفر از بیماران پس از یک سال پیگیری بهبود چشمگیری در بینایی خود گزارش کردند. دو بیمار دیگر توانستند تحت پیوند قرنیه قرار گیرند که پیش از این به دلیل شدت جراحات آنها گزینه ی دیگری وجود نداشت.
اولا جورکوناس، نویسنده ارشد این مطالعه، چشم‌پزشک از ماساچوست می‌گوید: «نتایج اولیه ما نشان می‌دهد درمان ممکن است برای بیمارانی که با از دست دادن بینایی غیرقابل درمان و درد همراه با آسیب‌های عمده قرنیه مواجه شده‌اند، امیدوارکننده باشد.»
در این روش جدید پیوند بافتی از نمونه برداری کوچک از سلول های بنیادی که از چشم سالم بیمار گرفته شده است، انجام می‌شود. پیوند سلول های اپیتلیال لیمبال اتولوگ کشت شده (CALEC) نامیده می شود، مانند برخی از روش های دیگر خطر رد شدن را ندارد زیرا سلول ها از بدن خود بیمار گرفته می شوند.
سلول‌های پیوند CALEC از لیمبوس چشم سالم، مرز خارجی قرنیه، برداشت می‌شوند. این سلول های بنیادی لیمبال در حفظ قرنیه، لایه محافظ و شفاف بیرونی چشم که نور ابتدا از آن عبور می کند، نقش دارند. صاف بودن آن برای دید واضح ضروری است.
بیمارانی که دچار سوختگی شیمیایی در ناحیه چشم خود می شوند، اغلب آسیب دائمی به ناحیه لیمبال می زنند و بازسازی طبیعی سلول های جدید را غیرممکن می کند.
درمان آسیب چشم معمولاً شامل پیوند قرنیه سالم از چشم اهداکننده است. از آنجایی که سلول های بنیادی لیمبال و سطح چشم سالم برای حمایت از بافت جدید قرنیه مورد نیاز است، پیوند برای افرادی که آسیب قابل توجهی دارند، مطرح نیست.
A cornea damaged by chemical burns. L-R: before treatment and at 3 and 12 months after. (Jurkunas et al., Science Advances, 2023)
روش‌های جایگزین شامل پیوند بافت لیمبال اهدایی است که می‌تواند باعث عفونت شود یا پیوند بخش بزرگ‌تری از سلول‌های چشم سالم بیمار به طور مستقیم به چشم آسیب‌دیده. برداشتن این مقدار بافت می تواند به رشد سلول های لیمبال در چشم سالم آسیب برساند، که به نظر می رسد مفید نیست.
این رویکرد جدید از حداقل مقدار بافت سلول بنیادی چشم سالم استفاده می‌کند که به لایه بزرگ‌تری از سلول‌ها تبدیل می‌شود که می‌تواند بازسازی بافت سالم را پس از پیوند روی سطح چشم آسیب دیده تسهیل کند.
هنگامی که یک سطح سالم ترمیم شد، این بیماران می‌توانند پیوند قرنیه مرسوم را دریافت کنند، که برخی از آنهایی که در فاز 1 کارآزمایی داشتند، نیازی به پیوند قرنیه نداشتند.
چهار بیمار تحت درمان، مرد بین 31 تا 52 سال بودند. پس از پیوند CALEC، یکی بهبودی بینایی را تجربه نکرد، اما سطح چشم او بهبود یافت و راه را برای پیوند قرنیه برای او باز کرد.
در نمونه‌ای دیگر، بیوپسی اولیه نتوانست پیوند سلول‌های بنیادی را تولید کند، اما او سه سال بعد در تلاش دوم در CALEC پیوند موفقیت‌آمیزی داشت. بینایی او از نمایش حرکت دست تا توانایی شمردن انگشتان بهبود یافت و او نیز توانست پیوند قرنیه را دریافت کند.
به طور باورنکردنی، دو بیمار دیگر بهبود قابل توجهی در بینایی 20/30 داشتند که به اندازه ای بود که اصلاً نیازی به پیوند قرنیه نداشتند.
نمونه‌برداری از چشم‌های سالم پنج بیمار گرفته شد، اگرچه یکی از آنها قادر به انجام پیوند CALEC نبود زیرا سلول‌های بنیادی منبسط نشدند. برای امکان‌سنجی و ایمنی کوتاه‌مدت این روش، چشم‌های بیوپسی شده هر پنج بیمار بدون عارضه بهبود یافتند و بینایی در عرض 4 هفته بازگشت.
به گفته یورکوناس، فقدان گزینه های درمانی با ایمنی بالا برای بیماران مبتلا به سوختگی های شیمیایی و سایر آسیب ها که مانع از پیوند قرنیه می شود، متخصصان قرنیه را با مشکل مواجه کرده است.
محققان در حال حاضر در حال تکمیل مرحله بعدی کارآزمایی بالینی بر روی بیماران CALEC هستند که آنها را به مدت 18 ماه دنبال کرده اند تا اثربخشی کلی این روش را بهتر تعیین کنند.
جورکوناس می گوید: "ما امیدواریم با مطالعه بیشتر، CALEC بتواند روزی این شکاف درمانی ضروری را پر کند."
این مطالعه در Science Advances منتشر شده است.